Η ομιλία του Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι* στον Οίκο Τσάταμ το 2008... Κυρίες και κύριοι, Ρόμπιν.
Σε ευχαριστώ πολύ για την όπως πάντα κομψή και εύγλωττη εισαγωγή. Τον έχω ακούσει πολλές φορές, όταν διηύθυνε το Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών στην Ουάσινγκτον, και αν μη τι άλλο η ευγλωττία του και η κομψότητά του έχουν αυξηθεί από τότε που αναμορφώθηκε στην εδώ κοινωνία.(γέλιο στο ακροατήριο …)
Βρίσκομαι επίσης στην ευχάριστη θέση να ομιλώ υπό την χορηγία της σειράς διαλέξεων του Γουάϊτχεντ. Έχω το προνόμοιο να γνωρίζω τον Τζων Γουάϊτχεντ εδώ και πολλά χρόνια. Δεν θα μακρηγορήσω αλλά είναι καλό να ειπωθεί ότι ήταν κατά τη γνώμη μου ο καλύτερος αναπληρωτής υπουργός εξωτερικών που είχαν ποτέ οι ΗΠΑ. Θα έπρεπε να ήταν υπουργός εξωτερικών.
Και τέλος, μία τρίτη παρατήρηση η οποία ωστόσο μπορεί να επισπεύσει κάποιες αναχωρήσεις από αυτό το δωμάτιο. Αλλά θέλω να τονίσω ότι μιλάω μόνο για τον εαυτό μου και για κανέναν άλλο. Οι απόψεις που θα εκφράσω είναι οι δικές μου και κανενός άλλου. Θέλω να το τονίσω αυτό.
Συναντιόμαστε λοιπόν σε μια στιγμή όπου ο νέος Πρόεδρος αναλαμβάνει τη διοίκηση των Ηνωμένων Πολιτειών. Και αυτό γίνεται εν μέσω μίας κλονισμένης εμπiστοσύνης για το αν η Αμερική έχει την ικανότητα να ασκήσει αποτελεσματική ηγεσία στις παγκόσμιες υποθέσεις. Τούτη είναι μια δυσάρεστη σκέψη αλλά είναι γεγονός, αν και η Αμερικανική ηγεσία κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών ήταν απαραίτητη για την παγκόσμια σταθερότητα και την παγκόσμια ανάπτυξη αφότου αντικατέστησε τη Μεγάλη Βρετανία ως ηγέτιδα δύναμη στον κόσμο. Παρ’ όλα αυτά παραμένει γεγονός, δηλωμένο γεγονός, ότι οι αθροιστικές επιπτώσεις της ασύδοτης εθνικής οικονομίας, του άσκοπου πολέμου που εμείς επιλέξαμε και των ηθικών παραπτωμάτων, έχουν συνολικά απαξιώσει αυτήν την ηγεσία. Και τα πράγματα σήμερα χειροτερεύουν με την οικονομική κρίση.
Και όλα αυτά συμβαίνουν στο πλαίσιο της ταυτόχρονης αλληλεπίδρασης μεταξύ δύο πολύ βασικών μεταβαλλόμενων εξελίξεων στην παγκόσμια σκηνή. Η εικόνα λοιπόν είναι όντως περίπλοκη.
Η πρώτη αλλαγή αφορά την ανάδειξη παγκόσμιων ζητημάτων που αφορούν την ανθρώπινη ευημερία ως κρίσιμα διεθνή ζητήματα. Αυτό είναι κάτι νέο στην ανθρώπινη ιστορία. Θέματα όπως το κλίμα, το περιβάλλον, η πείνα, η υγεία, η κοινωνική ανισότητα. Όλα αυτά επιδεινώνουν την πολυπλοκότητα του παγκόσμιου περιβάλλοντος. Και επιπλέον, αυτά τα ζητήματα γίνονται πιο έντονα από το τυχαίο φαινόμενο που στα γραπτά μου έχω ονομάσει: «παγκόσμια πολιτική αφυπνιση». Πρόκειται για μία πραγματική μεταμόρφωση στην παγκόσμια σκηνή.
Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, για πρώτη φορά σε όλη την ανθρώπινη ιστορία, όλη σχεδόν η ανθρωπότητα είναι πολιτικά αφυπνισμένη, ενεργοποιημένη, πολιτικά ενημερωμένη και αλληλένδετη.
Λίγοι είναι οι θύλακες της ανθρωπότητας, εδώ και εκεί στις πιο απομακρυσμένες γωνιές του κόσμου, που δεν βρίσκονται σε πολιτική εγρήγορση και δεν συνδέονται με την πολιτική αναταραχή και τις φιλοδοξίες σε όλο τον κόσμο. Και όλο αυτό δημιουργεί μία παγκόσμια αναζήτηση προσωπικής αξιοπρέπειας και πολιτιστικού σεβασμού σε έναν διαφοροποιημένο κόσμο, ο οποίος δυστυχώς για πολλούς αιώνες έχει συνηθίσει στην κυριαρχία του ενός τμήματος πάνω στο άλλο. Αυτή είναι μια τεράστια αλλαγή.
Και ακόμα πιο πέρα αλληλεπιδρά άλλη μία αλλαγή, συγκεκριμένα, η διανομή της παγκόσμιας εξουσίας. Αφορά κάτι προφανές το οποίο γνωρίζουμε αλλά είναι σημαντικό να καταγράψουμε, δηλαδή, ότι ζούμε σε μια εποχή όπου συντελλείται μία βασική στροφή μακριά από την παγκόσμια κυριαρχία των Ατλαντικών δυνάμεων που διήρκησε 5 αιώνες. Οι χώρες που έχουν εντοπιστεί στις ακτές του Ατλαντικού Ωκεανού, ας τις θυμηθούμε, Πορτογαλία, Ισπανία, Γαλλία, Ολλανδία, Μεγάλη Βρετανία, πιο πρόσφατα Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν κυριαρχήσει στις παγκόσμιες υποθέσεις και η στροφή τώρα μας οδηγεί προς την Ασία. Δεν βρισκόμαστε στην εποχή του τέλους της υπεροχής του Ατλαντικού κόσμου αλλά στην ανάδυση της περιοχής του Ειρηνικού και κυρίως της Ιαπωνίας, τη νούμερο δύο οικονομική δύναμη, και της Κίνας, μίας υποτιθέμενης παγκόσμιας δύναμης, που καταλαμβάνουν υψηλές θέσεις στην παγκόσμια ιεραρχία. Βέβαια μετά ακολουθεί το ερώτημα της μελλοντικής ανάπτυξης της Ινδίας αν και επί του παρόντος είναι ακόμη σε αναμονή.
Και όλο αυτό περιπλέκεται επίσης από την επανεμφάνιση της Ρωσσίας, κάτι το οποίο είναι ευπρόσδεκτο αλλά πρόκειται για μία Ρωσσία που εξακολουθεί να είναι ανήσυχη, μάλλον αβέβαιη ως προς τον αυτοπροσδιορισμό της, πολύ ασαφής για το πρόσφατο παρελθόν της και πολύ ανασφαλής για τη θέση της στον κόσμο.
Και αυτές οι νέες και παλιές μεγάλες δυνάμεις αντιμετωπίζουν ακόμη μία νέα πραγματικότητα, υπό μία έννοια άνευ προηγουμένου. Eνώ η φονικότητα (lethality), η φονικότητα [το επαναλαμβάνει δύο φορές] της εξουσίας τους είναι μεγαλύτερη από ποτέ, η ικανότητά τους να επιβάλλουν έλεγχο πάνω στις πολιτικά αφυπνισμένες μάζες του κόσμου βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Κάποτε το έθεσα κάπως συμπυκνωμένα και κολακεύτηκα όταν ο Βρετανός υπουργός εξωτερικών το επανέλαβε έτσι: «Δηλαδή, στις παλαιότερες εποχές ήταν πιο εύκολο να ελέγξεις ένα εκατομμύριο ανθρώπους, κυριολεκτικά, ήταν πιο εύκολο να ελέγξεις ένα εκατομμύριο ανθρώπους, απ’ ότι να σκοτώσεις σωματικά ένα εκατομμύριο ανθρώπους. Σήμερα είναι απείρως πιο εύκολο να σκοτώσεις ένα εκατομμύριο ανθρώπους παρά να ελέγξεις ένα εκατομμύριο ανθρώπους.» Είναι ευκολότερο να σκοτώσεις παρά να ελέγξεις. Και αυτό φυσικά έχει άμεση σχέση με τη χρήση βίας, ιδιαίτερα από κοινωνίες που είναι πολιτιστικά ξένες, πάνω σε άλλες κοινωνίες. Αυτός είναι ο λόγος που είναι ανώφελο να διεξάγονται αποικιακοί πόλεμοι στην μετά-αποικιακή εποχή.
Μετάφραση Φαίη/Αβέρωφ
*Ο δρ Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους θεωρητικούς στον τομέα των διεθνών σχέσεων και ένας από τους ανθρώπους που συνεχίζουν να επηρεάζουν τη διαμόρφωση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ για πολλά χρόνια, ανέλαβε το 1977 την κρίσιμη θέση του συμβούλου εθνικής ασφαλείας του προέδρου Τζίμι Κάρτερ. Εγινε γνωστός λόγω των σκληρών θέσεών του έναντι της Σοβιετικής Ενωσης και των διενέξεων που είχε με τον τότε υπουργό Εξωτερικών Σάιρους Βανς. Ο Μπρεζίνσκι ήταν εξάλλου ένας από τους βασικούς αρχιτέκτονες της επιθετικής πολιτικής για την πρόκληση ρηγμάτων στο ανατολικό μπλοκ και την οικονομική εξόντωση της Μόσχας.
Ο Μπρεζίνσκι είναι σήμερα καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Τζον Χόπκινς στην Ουάσιγκτον καθώς και σύμβουλος του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών, που θεωρείται ένα από τα πλέον έγκυρα ιδρύματα μελετών στις ΗΠΑ. Αρθρογραφεί συχνά σε μεγάλες εφημερίδες και οι απόψεις του λαμβάνονται ιδιαίτερα σοβαρά για θέματα όπως η διεύρυνση του ΝΑΤΟ και η στρατηγική που πρέπει να ακολουθήσει η Ουάσιγκτον για να διατηρήσει τη δύναμή της ως μοναδικής υπερδύναμης.
ΠΗΓΗ